مسافر

پیش-خوان: شب اول اردوی راهیان نور (19 اسفند 90) خانم رامهرمزی به محل اسکانمان آمدند و حدود 40 دقیقه برایمان صحبت کردند. با اینکه کتاب "یکشنبه آخر" شان (+) را پیشتر خوانده بودم، شنیدن خاطرات از زبان خودشان لطف دیگری داشت.
به بزرگواری تان ببخشید که پست طولانی است. خواستم مثل پست های قبلی، متن پیاده شده را خلاصه کنم، ولی نشد. یعنی حس و حال صحبت هایشان از بین می رفت.

من با اینکه خودم در جنگ بودم و خیلی از سختی های جنگ را لمس کرده ام و حتی از دست دادن عزیزانم را دیده ام، اما کتاب های جنگ را که می خوانم خیلی متاثر می شوم. احساس می کنم کسان دیگری مثل اسرا و مجروحین بیشتر سختی کشیده اند. می خواهم بگویم یکی از چیزهایی که شما باید متوجه بشوید این است که در این هشت سال چه گذشت، به خصوص شش ماه اول جنگ.
حالا دو خاطره برای شما بگویم تا بخشی از این قضیه را متوجه بشوید. خیلی از کسانی که در آبادان و خرمشهر بودند خاطرات مشابهی دارند.

من که می آمدم خرمشهر غذا بیاورم، برادرم هم می آمد خرمشهر و مجروح می برد آبادان. ما دیگر نمی توانستیم در آبادان زندگی کنیم. در خیابان سنگر خانوادگی درست کرده بودیم. نه فقط ما، همه ی همسایه ها که مانده بودند. کف سنگر موکت پهن کرده بودیم و برای سقف سنگر ایرانیت گذاشته بودیم. اصلا شده بود یک خانه! بیش از یک ماه ما در سنگر زندگی کردیم. شبها در سنگر می خوابیدیم، روزها ما می آمدیم خرمشهر، مادرم تک و تنها می ماند در سنگرها. همراه همسایه ها می نشستند لبه سنگر، چشم به راه بچه هایشان که تا شب برگردیم. خیلی صحنه های عجیبی بود. صبح که می آمدیم می دیدیم مادرم نشسته دعا می کند و زمزمه می کند تا ما صحیح و سالم برگردیم.

شبی که عراقی ها حمله کردند از ذوالفقاری آبادان، برای اولین بار از رودخانه گذشتند. نمی دانم اسم دریاقلی را شنیده اید یا نه، یک فرد عادی که در بسیج مردمی بود. وقتی متوجه می شود عراقی ها از رودخانه گذشتند سوار دوچرخه می شود و با سرعت خودش را به آبادان و پایگاه های مقاومت و بچه ها ی سپاه و بسیج می رساند، که: «چرا نشسته اید، عراقی ها از رودخانه گذشتند.»

آن شب ما در سنگر بودیم. حالا حساب کنید، شهر جنگی، مردم اکثرا از شهر خارج شده اند، داریم در شهر زندگی می کنیم. برق هم نیست، آب هم نیست، صدای خمپاره و توپ و گلوله و تیر هم همین طور در گوشمان است.
مادر ما هم یک زن خیلی قدیمی و باغیرت، پدرمان هم فوت شده بود و هم پدر بوده هم مادر. یک دفعه یکی از آخر خیابان داد زد: «عراقی ها! عراقی ها آمدند! از ذوالفقاری گذشتند! از اروند گذشتند!»
یادم نمی رود آن شب چقدر ترسیدیم! دست و پایمان می لرزید. ته خیابان های ما رودخانه بود. فکر می کردیم الان...

مادر ما از آن مقنعه های جنوبی –شیله- سر می کرد. یک دفعه درآورد مثل دستمال یزدی گرفت دستش، به من و خواهرم گفت: «بیایید جلو. می خواهم خفه تان کنم، امشب می کشمتان! گفتید می خواهید بمانید؟ حالا عراقی ها آمدند، ناموس من دست عراقی ها بیفتد؟!» از چشم هایش خون می چکید! از آن زن های غیرتیِ مرد بود برای خودش! ما هم بغض کرده بودیم که: «مامان تو رو خدا!!»
می گفت: «نگفتم از شهر برویم بیرون؟ نمی گذارم دست عراقی ها بیفتید!»
مقنعه را در دستش می پیچاند و همین طور به سمت ما می آمد که خفه مان کند...

(آبادانی ها به پدر می گویند آقا. مثلا به پدرِ شهین می گویند آقا شهین.) سنگر بغلی ما خانواده ی آقا شهین بودند. این آقا شهین هم یک مرد سبیل کلفت غیرتی! شهین مجبورش کرده بود بمانند شهر، با ما می آمد فعالیت. رفت یک چاقو آورد این قدر! گفت: «شهین گوش تا گوش می بُرم!» حالا ما همه مرده بودیم از ترس، نمی دانستیم از عراقی ها بترسیم یا از پدر و مادرمان!
برادرم اسماعیل آن موقع هنوز شهید نشده بود. اسلحه داشت. گفت: «مامان به خدا قسم اگر عراقی ها آمدند خودم معصومه و صدیقه را می کشم!!» آقا شهین هم از آن طرف می گفت: «اسماعیل، شهین را هم بکش!»
خلاصه... اسماعیل آنقدر با مادرم صحبت کرد تا آرامَش کرد. اصلا برایشان قابل قبول نبود. حاضر بودند دخترهایشان بمیرند اما دست عراقی ها نیفتند. به خصوص با قضایایی که پیش آمده بود و می دانستند عراقی ها چه نگاهی به ایرانی ها دارند.

شب عجیبی بود. خیلی ترسیده بودیم. مادر من که تا صبح نخوابید. مرد همسایه مان همین طور. یعنی مردم تا صبح بیدار بودند. واقعا هم عراقی ها عبور کرده بودند از رودخانه، اگر دریاقلی نمی آمد و به بچه ها خبر نمی داد و بچه ها نمی رفتند ذوالفقاری درگیر نمی شدند، چه بسا همان شب آبادان سقوط می کرد. دریاقلی هم همان موقع شهید شد. (فیلمش را آقای احمدزاده ساخته. یک مستند طنز.)
خلاصه ما آن شب قسر دررفتیم! از مقنعه ی مادر و چاقوی آقا شهین... آن شب گذشت اما خیلی سخت گذشت. اگر اسماعیل وساطت نمی کرد چه بسا ما قبل از اینکه عراقی ها برسند شهید می شدیم!

[یکی از بچه ها: واقعا این کار را می کردند؟]
من مطمئنم این کار را می کردند. با شناختی که از خانواده های جنوبی دارم، می دانم در این مسائل کوتاه نمی آیند.  

[یکی از بچه ها: خوب شما که خرمشهر می رفتید از این خطرات بود مسلما...]
خرمشهر هم از این خطرات بود، اما آن شب اصلا یک فضای دیگری بود. مثل اینکه شما در خانه تان نشسته باشید و بگویند دشمن الان پشت در خانه تان است. یعنی شما اصلا نمی توانید با آن مواجه شوید. ما خرمشهر که می رفتیم آگاهانه می رفتیم. یک چیز دیگری هم که بود، -در کتاب یکشنبه آخر هم گفته ام- ما که می رفتیم خرمشهر به مادرمان نمی گفتیم. اسماعیل هم نمی گفت. مادرمان می دانست اما به رویش نمی آورد. یک چیزی بینمان بود. مادرها هم گیر کرده بودند. یکی مثل مادر من بچه هایش خیلی برایش عزیز بود. به خصوص با سختی هایی که بزرگشان کرده بود. اگر دست خودش بود نمی خواست بچه هایش از بین بروند. اما ما می گفتیم: «باید بمانیم، وظیفه مان است، اگر برویم کی بماند»، دچار تعارض وجدانی می شد. از یک طرف نمی خواست ما را از دست بدهد و از طرف دیگر نمی توانست به ما بگوید نروید. یعنی خودش هم مانده بود چه کار کند. طوری که وقتی بقیه اعضای خانواده، خواهر و برادرهای بزرگ می گفتند: «خوب مجبورشان کن از شهر خارج شوند»، نمی توانست بگوید.
اما آن شب وحشت کرده بود. شما تصور کنید همه جا تاریک باشد، صدای توپ و خمپاره هم بیاید، یک دفعه فریاد بزنند دشمن رسید. شما دیگر هیچ کاری نمی توانید بکنید. الان همه اسیر می شوید. دست خالی. مگر تمام کسانی که در سنگرها زندگی می کردند چند تا اسلحه داشتند؟ در سنگر ما دوتا اسلحه بود. در سنگر بغلی که اصلا اسلحه نبود. شاید به تعداد هر ده نفر یک اسلحه بود. پس قطعا هیچ دفاعی وجود نداشت.

برای پاسخ به سوال شما یک خاطره دیگر هم تعریف کنم.
یک روز گفتند عراقی ها وارد منطقه ذوالفقاری شده اند. خواهرم صدیقه تا شنید گفت باید برویم آنجا کمک کنیم. صدیقه نگفت مثلا می خواهم بروم بیمارستان، بعد لیز بخورد برود ذوالفقاری، یک دفعه بلند شد گفت: «یالا ما باید بریم کمک کنیم، مامان ما رفتیم...» مامانم یک آجر برداشت اینقدر! زد توی کمرش که اصلا صدیقه بیچاره افتاد و تا چند روز علیل بود! گفت :«اگر پایت را آنجا گذاشتی! فکر کردی حالا خیلی زور داری؟! مردهای 40-50 ساله وحشت می کنند، دختر 18 ساله بلند شده می گوید می خواهم بروم توی شکم عراقی ها! می خواهم باهاشان بجنگم!» یعنی اگر هم می خواستیم کاری کنیم باید آرام می کردیم.

[ادامه در پست بعد]